„Zatrudnienie wspomagane to zapewnienie wsparcia osobom niepełnosprawnym oraz innym grupom zagrożonym wykluczeniem w uzyskaniu i utrzymaniu płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy”
(Europejska Unia Zatrudnienia Wspomaganego 2005)
Zatrudnienie wspomagane to koncepcja, która pojawiła się w Ameryce Północnej w latach 70 – tych, w Europie została spopularyzowana pod koniec lat 80 – tych XX wieku.
Jest to metoda pracy z osobami niepełnosprawnymi oraz innymi grupami osób wykluczonych. Celem działań jest umożliwienie im dostępu do pracy i utrzymanie płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy.
Istnieje wiele definicji zatrudnienia wspomaganego, natomiast niezależnie od drobnych różnic definicyjnych, trzy elementy są w niej fundamentalne i niezmienne:
-
praca za wynagrodzeniem, współmiernym do nakładu wykonywanej pracy;
-
praca na otwartym rynku pracy, gdzie osoby niepełnosprawne powinny być zwykłymi pracownikami, z takim samym uposażeniem i zatrudnionymi na takich samym warunkach, jak każdy inny pracownik na tym samym stanowisku;
- ciągłe wsparcie – indywidualne, zapewniane na podstawie potrzeb osoby pracującej, jak i jej pracodawcy.
Zatrudnienie wspomagane opiera się na czterech podstawowych wartościach:
-
Normalizacja, czyli zapewnienie grupom marginalizowanym społecznie, takich samych praw oraz możliwości do życia i rozwoju jak innym obywatelom. W normalizacji nie chodzi o sprawienie, by wszyscy stali się w ogólnym pojęciu “normalni”, ale o podkreślenie, że bycie odmiennym nie może być powodem wykluczenia.
-
Waloryzacja roli społecznej – oznacza, że metody używane do wspierania osób wyłączonych są naturalne i dopasowane do sytuacji, powszechnie używane i zgodne z ogólnymi standardami panującymi w społeczeństwie.
-
Włączanie – jest ono czymś więcej niż tylko integracją. Polega na powstrzymywaniu się od dzielenia ludzi na grupy i zapewnienie im pełnego uczestnictwa w każdym aspekcie życia społecznego.
-
Idea „empowerment” – ma największe znaczenie dla koncepcji zatrudnienia. Według niej, osobom z niepełnosprawnościami należy stworzyć takie warunki, aby samodzielnie decydowały o wyborze miejsca pracy, zakresu zadań, godzinach pracy, środowisku społecznym oraz rodzajach wsparcia, którego potrzebują.
Oprócz czterech wartości będących podwalinami idei zatrudnienia wspomaganego, wyróżnia się w niej sześć głównych zasad, a są nimi:
-
„Zero odrzucenia” – znalezienie zatrudnienia jest możliwe dla każdej osoby, która chce pracować, bez względu na rodzaj czy stopień niepełnosprawności, jeśli zapewni się jej odpowiedni poziom wsparcia.
-
Sukces polega na dostarczeniu właściwego, spersonalizowanego wsparcia we właściwym otoczeniu.
-
Koncentracja na sprawnościach, potencjale – nie niepełnosprawności osoby.
-
Odrzucenie koncepcji „gotowości” do pracy, która zaprzecza zasadzie przewodniej zatrudnienia wspomaganego mówiącej o umieszczeniu osoby w miejscu pracy, przeszkoleniu jej i wsparciu w utrzymaniu pracy i rozwoju zawodowym:
-
Realne płace i świadczenia – wg tej zasady osoby z niepełnosprawnościami powinny być nie tylko wynagradzane tak samo jak osoby sprawne, ale także otrzymywać od pracodawcy takie same świadczenia socjalne.
-
Najważniejsza jest jednostka i jej indywidualność – każda osoba postrzegana jest jako unikalna jednostka, z własnymi umiejętnościami, zainteresowaniami, doświadczeniem życiowym.
Modelowy proces zatrudnienia wspomaganego składa się z pięciu etapów, każdy z nich obejmuje szeroki zakres działań.
-
Etap 1 – Zaangażowanie klienta – działania podejmowane na tym etapie mają na celu umożliwienie osobie z niepełnosprawnością podjęcia świadomej decyzji opierającej się na wiedzy i zgodnej z jej preferencjami, czy chce skorzystać z usługi zatrudnienia wspomaganego.
-
Etap 2 – Tworzenie profilu zawodowego – obejmuje skoncentrowane na osobie działania, których celem jest zebranie odpowiednich informacji na temat aspiracji tej osoby, zainteresowań i predyspozycji. Osoba z niepełnosprawnością ma kontrolę nad całym procesem. W efekcie tego etapu powstaje plan działania dla danej osoby.
-
Etap 3 – Poszukiwanie pracy – jest to etap łączący osobę z niepełnosprawnością poszukującą pracy z potencjalnym pracodawcą. Celem jest dopasowanie potrzeb osoby do potrzeb pracodawcy. Działania opierają się na analizie umiejętności osoby w stosunku do wymagań rynku pracy.
-
Etap 4 – Zaangażowanie pracodawcy – pracodawca jest równie ważnym klientem usługi zatrudnienia wspomaganego, jak osoba z niepełnosprawnością. Na tym etapie ma miejsce poznanie i zrozumienie jego potrzeb, w celu dopasowania umiejętności osoby z niepełnosprawnością do danego miejsca pracy.
-
Etap 5 – Wsparcie w miejscu pracy i poza nim – skuteczne wsparcie w miejscu pracy i poza nim jest filarem zatrudnienia wspomaganego, odróżniającym ten model od tradycyjnych modeli aktywizacji zawodowej. Ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia i utrzymania płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy.